موسیقی دوران‌زند

علی رغم ناملایمات اجتماعی در قرن دوازدهم ، موسیقی دوران زند در دربار در دو صورت نقاره ای و مجلسی به کار گرفته می شد.
معمولا نقاره خانه‌محلی بوده که وابستگان این حرفه در آن می زیسته اند تا در صورت نیاز به آنان دسترسی داشته باشند .
در نقاره خانه تعدادی شیپورچی ، دهل زن ، نقاره زن ، طبال و … بودند و هر روز به هنگام طلوع و غروب آفتاب آهنگی می‌نواختند .
به غیر از دوران کوتاه زکی خان ، تمامی حکمرانان زند موسیقی را دوست داشتند .

اهل موسیقی دوران زند را می توان به دو گروه مردانه و زنانه تقسیم‌کرد .
به نظر می رسد که بخشی از اهل موسیقی از ارامنه و یهودیان بوده اند ،
شاید این امربه دلیل حرمت فقهی در مورد موسیقی بود که مسلمانان کمتر‌به این امور می پرداختند .
خواننده و آهنگساز معروف ارمنی ” سایات نُوا ” در دربار کریم خان زند در شیراز اقامت داشت ،
او به ارمنی‌، ترکی‌، فارسی و گرجی آواز‌می خواند .

هم‌چنین می‌توان استاد مهراب ارمنی‌ و رستم یهودی را معاصر دوره زندیه دانست که اوایل دوران فتحعلی قاجار را نیز درک کرده بودند .
به نظر‌ می رسد استادان مرد دوره ی زندیه در تعلیم بانوان حرم سرا نقش داشته اند .
علمای مذهبی ظاهرا با کارکرد های موسیقی در‌مناسبت هاو مراسم اجتماعی مخالفتی نداشته اند ؛
موارد مذکور عبارت بوده اند از :
فعالیت های مذهبی ، ورزش‌، اعیاد ازدواج ، مراسم‌نام گذاری‌کودک ، مراسم سوگواری و مشاغل کاروان داری .

کلاس موسیقی

یکی از مراسمی که در آن موسیقی به کار برده می شده ؛ مراسم گل ریزان بوده است ،
که یک بار در بهار هر سال به مدت یک هفته یا ده روز در حمام های شیراز برگزار می شده ؛
هم چنین در دوران‌کریم‌خان زورخانه های متعددی در شیراز وجود داشت و در این ورزش برای هماهنگی‌ورزشکاران از موسیقی استفاده می شد .
ظاهرا یکی از دلایل شناخت موسیقی دوران زند در قرن دوازدهم قمری جهت استفاده از آن در درمان بیماری ها بوده است .
دو رساله در این زمینه به جا مانده است ؛
یکی اثر میرزا محمد نصیرالدین جهرمی که طبیب خاص کریم خان بود
و رساله ای راجع‌به نسبت بین‌موسیقی و طب را تالیف‌کرد
و اثر دیگر پنجمین رساله در مجموعه ی شماره ۲۶۲ در آرشیو ملی اسلام آباد پاکستان است که به زبان فارسی تالیف شده است .

نظام موسیقی دوران زند از سه جریان متاثر بوده است :
۱) نظام مقامی‌کلاسیک ادوار پیشین
۲) موسیقی کلاسیک هند
۳) موسیقی مردمی نواحی جنوب و جنوب غربی ایران .

سازهای رایج دوره زند به دو گروه نقاره ای و مجلسی تقسیم بندی می شود ؛
سازهای نقاره ای عبارتند از : ” سنج ، نقاره، طبل ، کوس ، کُورکه ، کرنا ، کرنای ، سرنای ، بوق ، سفید مهره و … ”
و سازهای مجلسی عبارتند از : ” دف ، تنبک ، تار ، سه تار ، سنتور ، کمانچه و … “